Osobowość narcystyczna (narcyzm) to nie tylko określenie zadufanego w sobie, przemądrzałego człowieka. Choć potocznie mówimy „ależ z ciebie narcyz”, nie każdy wie, że osobowość narcystyczna jest zaburzeniem, występującym u około 0,5-1 procenta ludzkości – w większości mężczyzn.
Osobowość narcystyczna (narcyzm) to pojęcie, które ma swoje źródło w mitologii greckiej. Narcyzowi bardzo spodobał się mężczyzna, którego odbicie zobaczył w tafli jeziora. Początkowo nie wiedział, że zobaczył w nim swoją twarz. Gdy zdał sobie z tego sprawę, z rozpaczy przestał jeść i pić i w końcu umarł. Współcześnie dominuje przekonanie, że narcyz to osoba przekonana o własnej wspaniałości, niepomna na uczucia innych, czekająca na pochwały. Nie zawsze jednak tak jest, ponieważ wyróżniamy różne rodzaje i różne objawy występujące u osób z osobowością narcystyczną.
Osobowość narcystyczna (narcyzm): przyczyny
Zanim jednak będziemy mówić o objawach i rodzajach narcyzmu, warto wspomnieć o jego przyczynach. A tych może być kilka. Przede wszystkim na wykształcenie się osobowości narcystycznej wpływa obciążenie genetyczne – wcześniejsze jej występowanie u kogoś z najbliższej rodziny. Nie bez znaczenia jest również wychowanie. Dorośli z osobowością narcystyczną wyrastają z dzieci, które były niezauważane przez rodziców, zostawione samym sobie, którym nie okazywano uczuć. Z drugiej strony, narcyzm może też się pojawić u osób często krytykowanych w młodości przez rodziców, wychowanych pod presją bycia najlepszymi. Kolejnymi czynnikami mogącymi sprzyjać wykształceniu się osobowości narcystycznej są czynniki środowiskowe, do których należą tak traumatyczne przeżycia jak gwałt czy prześladowanie przez rówieśników.
Osobowość narcystyczna (narcyzm): objawy
Osobowość narcystyczna została wyodrębniona w amerykańskiej klasyfikacji psychiatrycznej DSM V, natomiast w obowiązującej m. in. w Polsce klasyfikacji ICD-10 nie widnieje jako osobne zaburzenie. Amerykańscy psychiatrzy wyodrębnili takie objawy narcyzmu jak:
• arogancja w kontaktach z innymi osobami, traktowanie innych z wyższością;
• nieumiejętność utrzymywania dłuższych relacji z innymi – narcyz łatwo się obraża;
• brak empatycznego podejścia do innych – osoba z narcyzmem skupia się przede wszystkim na swoich problemach;
• nieumiejętność przyjmowania uzasadnionej krytyki;
• manipulowanie innymi osobami po to, by uzyskać własny cel.
Osobowość narcystyczna (narcyzm): rodzaje
Osobowość narcystyczną dzieli się na narcyzm wielkościowy i narcyzm wrażliwy. Obu tym typom towarzyszy skupienie się na sobie, duża wrażliwość na swoim punkcie, przekonanie, że jest się wyjątkową osobą i trudności z odczuwaniem empatii, brak chęci podjęcia kompromisu w relacji z innymi.
Narcyzm wielkościowy objawia się tym, co zazwyczaj kojarzymy z narcyzem: chęcią pozostawania w centrum uwagi, pewnością siebie, ekstrawertyzmem, traktowaniem innych z góry.
Natomiast narcyzm wrażliwy występuje u osób, które co prawda są przekonane o własnej wyjątkowości, ale towarzyszy temu również uczucie niskiej pewności siebie, samokrytycyzm. Narcyz tego typu za ważne uważa, co myślą o nim inni, przyjmuje maskę obojętnego, a tak naprawdę opinie innych mają dla niego znaczenie.
Osobowość narcystyczna (narcyzm): leczenie
Mimo wymienionych wyżej objawów, narcyzm może nie być łatwy do zdiagnozowania, ponieważ podobnie – chęcią skupiania uwagi na sobie – objawia się m. in. osobowość histrioniczna. Nie każdy też narcyz udaje się do terapeuty, ponieważ wielu z nich uważa, że nic im nie dolega i wszystko jest w porządku. Ważne jest, by osoby bliskie narcyzowi wspierały go, wspomniały o możliwości skorzystania z terapii. Zwłaszcza u osób z narcyzmem wrażliwym może to być pomocne, ponieważ przy tym rodzaju osobowości narcystycznej częściej występuje obniżenie nastroju, a nawet depresja. Samego narcyzmu nie leczy się farmakologicznie, chyba że współistnieją z nim inne zaburzenia, stany, w leczeniu których stosuje się leki. Natomiast warto skorzystać z terapii, szczególnie poznawczo-behawioralnej lub psychodynamicznej. Zarówno terapia indywidualna, jak i grupowa mogą przynieść oczekiwane rezultaty.
